Begin dit jaar zond de VPRO op NPO1 de serie ‘Sander en de kloof’ uit. De serie gaat over de vermogens- en kansenongelijkheid in Nederland en over de kansen die “de haves en de havenots” hebben op de woningmarkt, in het onderwijs en in de gezondheidszorg. Voor SchuldHulpMaatje Den Haag bekeek redacteur Wout van Dijk de zes afleveringen: “Ik was benieuwd hoe onbevooroordeeld ik naar de serie zou kunnen kijken. Vooral was ik nieuwsgierig naar hoe het programma de kloof in beeld zou brengen.”
De programma’s worden gepresenteerd door Sander Schimmelpenninck, de man met een adellijke komaf die we kennen als advocaat op de Amsterdamse Zuidas; als hoofdredacteur van het zakenblad Quote en van commercials voor pensioen- en beleggingsfondsen.
Introductie
Bij de serie schrijft Anouk Kamminga, hoofdredacteur VPRO: ‘We wilden deze serie met Sander maken op basis van zijn eerder verschenen boek ‘Elite gezocht’ en zijn uitgesproken mening hierover in het publieke debat. Ik was onaangenaam verrast door zijn huidige deelname aan de commercials. Ik hoop niet dat het afleidt van de belangrijke boodschap van de serie, namelijk dat de kern van kansenongelijkheid de vermogensongelijkheid is.’
Sander Schimmelpenninck reageert: ‘Als columnist, podcastmaker, presentator en zelfstandig ondernemer heb ik verschillende werkzaamheden. Sommige zijn ideëel, andere journalistiek en weer andere commercieel. Hoewel ik die rollen zelf goed kan scheiden, begrijp ik dat dat voor het grote publiek niet altijd duidelijk is. Nu ik te zien ben in een commercial van een pensioenbank, in aanloop van de lancering van mijn nieuwe serie ‘Sander en de kloof’ moet ik constateren dat ik onvoorzichtig ben geweest.’
‘Ik heb afgelopen jaar, samen met een geweldig team, met veel liefde en plezier gewerkt aan een persoonlijke serie die een groot maatschappelijk probleem aankaart: de grote vermogens- en kansenongelijkheid in Nederland. Graag word ik, net als iedereen, beoordeeld op de inhoud van mijn werk, en niet op vooroordelen of beeldvorming’.
Gevolgen vermogensongelijkheid
Zoals gezegd gaat ‘Sander en de kloof’ over de groeiende kloof tussen arm en rijk en wil het inzichtelijk maken welke gevolgen die vermogensongelijkheid heeft voor onze maatschappij. De serie maakt duidelijk dat vermogende ouders hun kinderen op onoverbrugbare afstand kunnen zetten door hen privé onderwijs te bieden, gezonder te laten leven en enorme schenkingen te doen, zodat zij hun volwassen leven beginnen met een prettig koophuis. Sander stelt: Heb je geen vermogende ouders? Dan sta je niet met één-nul achter, maar met tien-nul!
Doelgroep SchuldHulpMaatje
In de serie gaat Sander in gesprek enerzijds met vermogenden, rijk door komaf, en vermogenden die hun kapitaal zelf hebben kunnen opbouwen. Anderzijds spreekt hij met mensen die, ondanks studie en hard werken, weinig kansen hebben, bijvoorbeeld op de krappe woningmarkt. De doelgroep van SchuldHulpMaatje: de mensen met echte financiële problemen, komt slechts eenmaal in beeld bij het onderwerp Gezondheidszorg.
Nadruk op mensen die het ‘hebben’
In mijn beleven komen in de serie naar verhouding meer ‘haves dan havenots’ in beeld, wat niet wil zeggen dat Sander zijn standpunten onvoldoende duidelijk maakt. Hij legt in de serie uit dat inkomsten uit kapitaal minder belast worden ten opzichte van inkomsten uit arbeid en bevraagt de rijken naar hun gevoelens en verantwoordelijkheden daarbij. Deze confrontaties maken de serie voor mij boeiend en geven voeding aan de discussie over een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor een samenleving met gelijke kansen voor iedereen.
Meer rendement
Interessant en treffend voor het uitgangspunt dat Sander in de serie hanteert, vond ik het gesprek dat hij in de eerste aflevering heeft met zijn ouders. Hij legt daarin uit dat hij, tijdens zijn werkzaamheden bij Quote, een beeld heeft gekregen hoe de economie functioneert en dat in het huidige systeem vermogen meer rendement oplevert dan arbeid. Hij bepleit dan ook om vermogensoverdracht en erfenissen hoger te belasten zodat de belasting op arbeid omlaag kan. Hoewel zijn ouders begrip hebben voor zijn argumenten is hun emotionele reactie tijdens deze aflevering ook duidelijk.
Kansenongelijkheid in beeld
Na het zien van de zes afleveringen heb ik de indruk dat Sander in zijn opzet is geslaagd. In de interviews geeft hij geïnterviewden voldoende ruimte om te reageren en om te vertellen welke (on)mogelijkheden zij ervaren in het kader van de vermogens- en daarmee de kansenongelijkheid. Mede door de variëteit in geïnterviewden en hun reacties wordt de kansenongelijkheid goed in beeld gebracht en heb ik zelf het gevoel een meer genuanceerd beeld te hebben gekregen van deze problematiek; het feit dat de presentator van de serie ook in commercials voor pensioen- en beleggingsfondsen optreedt heb ik tijdens het kijken los kunnen laten.
De serie ‘Sander en de kloof’ maakt duidelijk dat het een kans en keerpunt kan zijn om in deze tijd waarin kennelijk tussen babyboomers en millennials de grootste vermogensoverdracht ooit plaatsvindt, nieuw beleid te implementeren dat gericht is op het creëren van een basis van gelijke kansen voor iedereen.
Tenenkrommend
Vond ik de serie alleen maar boeiend? Nee, zeker niet, er zitten momenten in de serie waarin ik het gesprek tenenkrommend vond, zeker op die momenten waarop geïnterviewden vertelden met het grootste gemak enorme sommen geld uit te geven aan luxe liefhebberijen.
Benieuwd geworden naar de serie ‘Sander en de kloof’?
Nog te zien via NPO Start:
https://www.vpro.nl/programmas/sander-en-de-kloof/over-Sander-en-de-kloof.html
Overzicht van de 6 afleveringen
1. de plek van je wieg
Verreweg het grootste deel van de privévermogens bestaat uit geld waar niet voor gewerkt is, geld dat verkregen is door middel van erfenissen of schenkingen. Sander Schimmelpenninck vraagt zich af hoe eerlijk ‘gelijke kansen’ zijn, wanneer een deel van de mensen een voorsprong krijgt van hun ouders. En hij onderzoekt zijn eigen positie, hoe belangrijk is de plek waar je wieg staat?
2. een eigen huis
Mensen met vermogens stapten de laatste jaren massaal in ‘de pandjes’ en konden, dankzij de fiscaal vriendelijke behandeling van het rendement, hun vermogen laten groeien. Daarnaast worden kinderen van rijke ouders door middel van een ‘jubelton’ op voorsprong gezet, terwijl steeds meer starters en huurders zónder financiële hulp geen betaalbare woning meer kunnen vinden. Hoe dichten we deze woonkloof?
3. kansen zijn te koop
Kinderen van ouders met een laag inkomen beginnen op de basisschool al met een achterstand. Een achterstand die niet meer in te halen is gedurende hun schoolcarrière. Ondertussen sturen rijke ouders hun kinderen naar dure privé- en kostscholen, waar een uitzonderlijk onderwijscurriculum wordt gehanteerd. Kunnen vermogenden het succes van hun kinderen op die manier zeker stellen?
4. geld werkt harder dan jij
Het wordt steeds moeilijker om van een dubbeltje een kwartje te worden. Alleen in het bezit zijn van talent en intelligentie is onvoldoende; het gaat vooral om de vraag of je de kans krijgt die twee te benutten. Nu werken steeds minder loont, vraagt Sander zich af of de rijken het écht zelf hebben gedaan. Of hebben ze voornamelijk op een slimme manier gebruik kunnen maken van het systeem?
5. gezond kapitalisme?
Ook in de gezondheidszorg is er een kloof. Rijken lijken betere toegang te hebben tot zorg en ze worden gemiddeld zeven jaar ouder dan de minder gefortuneerden. Hoe zorgen we ervoor dat iedereen kans blijft maken op een gezond leven?
6. laat je horen!
Nu de kloof tussen arm en rijk steeds groter wordt, is er behoefte aan vermogende mensen die zich inzetten voor de maatschappij. Maar waar zijn ze? Sander vraagt zich af waarom er zoveel ‘vermogensschaamte’ is terwijl er ook verantwoordelijkheid genomen kan worden voor de steeds groeiende ongelijkheid. Hoe kunnen we dit systeem zo inrichten dat het eerlijk wordt voor iedereen?
Bron: VPRO
Auteur: Wout van Dijk