8 september 2021 was het Internationale dag tegen Ongeletterdheid, de dag erna vertelt Rebecca van Bodegom, een enthousiast maatje en klankbord, over haar visie op laaggeletterdheid: “Aandacht voor laaggeletterdheid is heel belangrijk. Wereldwijd, in Nederland, maar juist ook in Den Haag. In onze stad heeft 1 op de 4 mensen moeite met lezen en schrijven.”
Samen met projectcoördinator laaggeletterdheid Heleen Rijkens en directeur Elmar Hommes bedacht ze het programma om maatjes te trainen in het herkennen en begeleiden van laaggeletterde schuldhulpvragers. We blijven schuldhulpmaatje met de extra toerusting dat we binnenkort ook laaggeletterde hulpvragers kunnen helpen. We worden geen taalcoaches. Het programma start deze herfst.
“Wist je dat kinderen tot een jaar of 7 heel makkelijk een (nieuwe) taal leren?”, begint ze haar verhaal. “Jong geleerd is oud gedaan. Taal goed beheersen geeft je direct een voorsprong, dat werkt door in je werk, je inkomen, het opvoeden van kinderen en ook in geldzaken. Van een goede taalbasis heb je heel je leven plezier. Op latere leeftijd moet je er meer moeite voor doen, maar ook dat loont.”
Wat heb jij zelf met taal?
“Als orthopedagoog heb ik met kinderen met een taalontwikkelingsstoornis te maken. Alle ‘ortho’s’ werken aan ontwikkeling die scheefgelopen is weer recht maken. Zo werkt een orthopeed aan verbetering van voeten en de orthodontist aan verbetering van tanden. Ik richt mij op de verbetering van opvoeding en (taal)ontwikkelingsproblemen van (jonge) kinderen. Ik heb een coördinerende rol en voer intakegesprekken met ouders van peuters. Als er een vermoeden is van een taallontwikkelingsstoornis, bijvoorbeeld peuters die niet praten, gaan we direct aan de slag. Ik merk dat we door vroegsignalering bij deze groep kinderen vaak snel kunnen werken aan het verbeteren van hun toekomstperspectief. Ook ouderen die niet taalvaardig zijn, en mede daardoor in de schuld zitten, gun ik hoop op een betere toekomst.”
Wanneer ben je laaggeletterd?
Laaggeletterdheid betekent dat iemand moeite heeft met lezen en schrijven, maar ook met het opzoeken en gebruiken van (digitale) informatie op computers en telefoon. Een volwassene die laaggeletterd is, is geen analfabeet. Een laaggeletterde kan wel lezen en schrijven, alleen niet goed genoeg om helemaal mee te doen in de samenleving.
Laaggeletterdheid in Den Haag
Volgens raadsinformatie is in Den Haag is circa 24% van de volwassen laaggeletterd, dat is beduidend hoger dan het landelijk gemiddelde (12%). Daarnaast zijn de verschillen in de percentages laaggeletterden tussen de stadsdelen in Den Haag groot. In de drie stadsdelen Escamp, Laak en Centrum is het percentage laaggeletterden het hoogst (respectievelijk 38%, 50% en 34%). Het gaat in deze stadsdelen ook om gezinnen met multiproblematiek op het gebied van taalachterstand, armoede, opvoeding en schulden.
Minder taalvaardig, meer kans op schulden
Uit onderzoek blijkt dat mensen die moeite hebben met lezen en rekenen oververtegenwoordigd zijn in de schuldhulpverlening. Mensen met schulden komen vaak in de problemen met het beheren van hun administratie vanwege onvoldoende taalbeheersing. Lees ook de bijdrage van onderzoeker Martijn Keizer.
Hoe signaleer je nu dat iemand iets niet of niet goed kan?
“Mensen die analfabeet zijn, zijn vaak kampioen omzeilen, is mijn ervaring.” Ze vinden het niet prettig om hierover te praten en hebben allerlei foefjes ontwikkeld om zelf niet te hoeven lezen en schrijven. Bijvoorbeeld:
Lees foefjes…
- Wil jij dat voor mij voorlezen?
- Ik heb mijn bril niet bij me
- Dit handschrift is onleesbaar
Schrijf foefjes
- Ik vul thuis dat formulier wel in
- Ik schrijf slordig, wil jij helpen?
- Geen hoofdletters, punten of komma’s gebruiken
Opzoekvaardigheden
- Ik ben niet zo handig met computers
- Hoe werkt dit internetpagina/mailprogramma nu
- Ik heb geen emailadres
Overigens gaat het niet alleen om taal, maar ook met rekenen en klokkijken. “Ik sprak pas met iemand af om 16.00 uur. Ze kwam een uur te vroeg in de veronderstelling dat ze precies op tijd was. Te laat of te vroeg komen is ook een kenmerk.”
Hoeveel moet je begrijpen van taal om je financiën op orde te hebben?
“Best veel”, denkt Rebecca. “In het programma gaan we maatjes zelf laten ervaren hoe veel je moet weten van mondelinge taal. Wat als je taal niet begrijpt? Hoe communiceer je dan met iemand? Hoe organiseer je je geld? Wat gebeurt er dan met je?”
Wat kunnen de Haagse maatjes verwachten van het trainingsprogramma?
“Doel van het programma is dat we laaggeletterde hulpvragers net zo goed gaan begeleiden als niet niet laaggeletterde hulpvragers. We zetten eerst in op bewustwording. Hoe is het om laaggeletterd te zijn en schulden te hebben in Nederland? Daarna gaan we maatjes trainen in het herkennen en begeleiden. Hoe herken je laaggeletterdheid bij een hulpvrager met schulden en wat dat betekent voor de begeleiding? Er komen 2 workshops (o.a. met Martijn Keizer). Ook willen we de banden met andere Haagse organisatie die hiermee bezig zijn aanhalen en hun uitnodigen samenwerking op te zoeken. Het programma loopt in 2021/2022. In de volgende nieuwsbrieven zullen we het onderwerp geregeld terug laten komen door interviews met maatjes en partners.”
Verder lezen over laaggeletterdheid:
- Stichting Lezen & Schrijven gaat in op het belang van herkennen en begeleiden van laaggeletteerden.
- Stichting Doe Weer Mee is een ketenpartner waar maatjes naar door kunnen verwijzen als hulpvragers een cursus zoeken om beter te leren lezen, schrijven of rekenen.
- Via schulddienstverlening kan doorverwezen worden naar een taaltraject. Het Expertisecentrum ETV.nl ontwikkelt een online cursusprogramma over budgetteren voor laagopgeleide en laaggeletterde volwassenen.
- Factsheetrapportage over regionale laaggeletterheid in Den Haag ontwikkeld in opdracht van Gemeente Den Haag.